Al vijftien jaar toont verzamelaar Geert Verbeke in zijn Verbeke Foundation in Kemzeke hoe recyclage en ecologie ook in kunst verweven zitten. De privéverzameling, met meer dan zesduizend werken, bevat heel wat Belgische collages, assemblages en biokunst uit de 20ste en 21ste eeuw. “Die kunstvormen maken deel uit van de circulaire economie: ze zijn een vorm van hergebruik en dus belangrijk in de maatschappij van nu.”
Verbeke Foundation bestaat 15 jaar, sinds 1 juni 2007. Hoe is de site tot stand gekomen?
“Tot in 2003 was ik zaakvoerder van een transportbedrijf dat op dit terrein was gevestigd. Omdat ik met mijn vrouw al 35 jaar kunst verzamelde, kwam het idee om het terrein met loodsen en kippenstal om te vormen tot een unieke expositieruimte. De Verbeke Foundation moest iets anders worden dan de bestaande musea, waar ik maar zelden mijn smaak vond. Minder glitter, maar een laagdrempelige plek om kunst te bekijken. Ons museum moest een belevenis bieden, ook aan kinderen. Bovendien wilde ik zelfbedruipend zijn. Ik wil geen overheidssubsidies ontvangen, omdat ik mijn zin wil kunnen doen.”
De nadruk ligt daarbij op hergebruik en ecologie?
“Ik vind het schrijnend om te zien hoeveel er in onze maatschappij wordt weggegooid. Zelfs kunstwerken worden vernietigd. Dan bloedt mijn hart en onderneem ik actie. Zo redde ik het werk Grande Vaso, een gigantische vaas van Andrea Branzi. Sinds 1999 stond die op de binnenplaats van het Design Museum in Gent. De vaas zou vernietigd worden, omdat het museum andere prioriteiten had en de renovatie te duur zou zijn. Nu staat ze hier. Recent nam ik de sokkels van het Antwerpse Museum voor Schone Kunsten en een Mi26-helikopter – de grootste ter wereld – in onze collectie op, omdat ze op de vuilnisstapel zouden belanden.”
Ik vind het schrijnend om te zien hoeveel er in onze maatschappij wordt weggegooid.
En dat leidde tot een concept waar kunst, natuur en ecologie samenkomen?
“Ik wilde een plek waar die drie elkaar bestuiven. Daarom bestaat de kern van onze collectie uit collages en assemblages uit de 20ste en 21ste eeuw: nieuwe werken gemaakt uit recuperatiemateriaal. Maar ook werken van bio-artiesten krijgen een plek. Biokunst is een kunstvorm die biotechnologie als medium gebruikt. Daarin komt een nieuwe werkelijkheid tot stand door het gebruik van levend of dood materiaal zoals kadavers of skeletten. Kunst, natuur en wetenschap komen in die kunstvorm samen.”
Bij welke kunstenaars vind je die vormen van ‘recyclage’ terug?
“Bekende collagekunstenaars zijn Paul Joostens, E.L.T. Mesens of Marcel Marien. Joostens was een pionier die al in 1917 van papiersnippers nieuwe composities maakte. Ook Picasso, Luc Tuymans of Panamarenko hebben collages gemaakt. Maar het zijn niet altijd bekende namen. Recent hielden we een expo over Werend Nauta, een Nederlandse kunstenaar die al in de jaren zeventig onderzoek deed naar papierafval en stro om er mee te isoleren. Bij assemblages is het werk van Jason van der Woude bekend: hij maakte voor ons een glazen ruimte met gerecupereerde ramen. Bij biokunst is Martin uit den Bogaard belangrijk: hij slachtte 32 jaar geleden een koe waarvan hij de delen in glazen bokalen stak. Met een voltmeter wilde hij te weten komen hoeveel elektriciteit er ontstaat tijdens het rottingsproces.”
Zeker de laatste tien jaar zien we de interesse bij jonge kunstenaars voor recuperatie van materialen groeien. Dat komt door materiaalschaarste, maar ook de nieuwe tijdsgeest.
Groeit de interesse voor die circulaire kunst ook bij jonge talenten?
“Zeker de laatste tien jaar zien we de interesse bij jonge kunstenaars voor recuperatie van materialen groeien. Dat komt door materiaalschaarste, maar ook de nieuwe tijdsgeest. Hergebruik wordt in onze maatschappij, ook in kunst, belangrijker. Zo werkt Benoit Christiaens aan zijn Vlot El Santo Secreto en Vuurtoren, gemaakt uit bamboe van een installatie uit het MAS. Zuid-Afrikaan Andreas Botha maakte, in het kader van Beaufort 2006, olifanten uit drij†out. Of Marius Ritiu vond drie McDonalds-lichten in een kringwinkel en creeerde er het werk Science for the Masses van. Toch zijn er maar weinig musea in de wereld die de nadruk leggen op deze kunstvormen. Ze hebben het vaak niet in de collectie zitten. Collages of assemblages worden nog te vaak als minderwaardig beschouwd.”
Ook op jullie domein van twaalf hectare natuurgebied en 20.000 vierkante meter binnenruimte staat hergebruik centraal. Hoe zien we dat?
“Alles ademt hier recyclage uit. De muren van de loods zijn samengesteld uit gerecupereerde steenbrokken, de omheining van de cafetaria is gemaakt van hout uit de grootste Belgische spoortunnel, de houtkachels zijn afkomstig van een schip en de tafels zijn gemaakt van containervloeren. Daarnaast wordt het domein in zijn natuurlijke staat behouden en evolueert de natuur hier zoals ze dat wil. Wat ooit een grijze vlakte was, is nu een groene zone. We investeerden ook in zonnepanelen op onze loodsen om off-gridenergie te produceren.” Hoe kijken jullie naar de toekomst? “Ons terrein is altijd in beweging, is onaf en moet verder evolueren. Met de inkomsten, die we vooral uit privéfeesten en evenementen halen, kopen we nieuwe kunst om aan de buitenwereld te tonen. We zijn een sterk, klein team van zes mensen die alles op alles zetten om een nog groter en breder publiek aan te trekken.”
EXPO
Op zondag 12 juni start de jubileumexpo met een overzicht van collagewerken en een aantal nieuwe monumentale werken in de tuin. Er verschijnt ook een nieuw boek: ‘Collages & Assemblages’, 1.100 blz, 65 euro, te koop op de Verbeke Foundation of via de webshop. Meer informatie vind je hier.