De coronacrisis stelde ons land voor nooit eerder geziene uitdagingen. Door snel te schakelen én intens samen te werken, slaagden de Civiele Bescherming, de brandweer en de noodcentrale 112 erin om deze het hoofd te bieden. Medewerkers van de verschillende afdelingen getuigen.
Tekst: Joris Hendrickx
1 – De Civiele Bescherming
Coördinatie op nationaal en provinciaal niveau
“Om de coronacrisis mee helpen aan te pakken, was de Civiele Bescherming aanwezig in enkele federale taskforces”, vertelt Eenheidschef Johan Boydens. “We bekeken daar hoe we samen met andere betrokken diensten, waaronder defensie en volksgezondheid, onze rol konden opnemen in de verdeling van gigantische hoeveelheden persoonlijke beschermingsmiddelen die via de luchthavens binnenkwamen.”
“Daarnaast waren we ook aanwezig in de provinciale coördinatiecomités. Hier probeerden we samen met de gouverneurs, hun noodplanningsteams en de andere hulpdiensten te anticiperen op de situatie in iedere provincie en in te schatten wat de invloed daarvan zou zijn op de verschillende hulpdiensten. Ook als er diende te worden ingegrepen in woonzorgcentra voor bijvoorbeeld een ontsmetting of andere logistieke taken, werd eerst in het provinciale coördinatiecomité besproken welke prioriteiten er waren en welke dienst er ingezet zou worden.”
“Voor de Civiele Bescherming zelf hebben we onderzocht hoe we de verdeling van persoonlijke beschermingsmiddelen en andere taken zo efficiënt mogelijk konden aanpakken. Uiteraard gebeurde dat in samenspraak met andere betrokken partijen, zoals defensie, volksgezondheid en brandweer.”
Vervoer én productie van beschermingsmiddelen
“Op het terrein heeft de Civiele Bescherming zich vooral gericht op het logistieke verhaal van de persoonlijke beschermingsmiddelen. Zo zorgden we onder andere mee voor het vervoer vanuit de luchthavens naar de nationale depots en van de provinciale logistieke depots naar de ziekenhuizen. Hiervoor legden onze vrachtwagens meer dan 480.000 kilometer af.”
“Aangezien er bij het begin van de crisis ook een groot tekort was aan ontsmettende handgel, hebben we het initiatief genomen om in samenwerking met een aantal bedrijven de productie daarvan te begeleiden. We verzamelden de nodige grondstoffen en brachten die naar een bedrijf om tot alcoholgel te laten mengen.”
Ook de persoonlijke impact op onze mensen was groot. Zo moesten we op een bepaald moment in een woonzorgcentrum vijftien kamers leegmaken van overleden slachtoffers.
“Daarna stonden we in voor de verdeling naar diverse hulpdiensten en federale instellingen. Op die manier konden zij veilig blijven verder werken”, verduidelijkt Boydens: “Terwijl veel mensen van thuis uit werkten, moesten wij met ons personeel net maximaal aanwezig zijn op het terrein. Om dat op een veilige manier mogelijk te maken en het aantal besmettingen te beperken, moesten we heel wat maatregelen invoeren, deze continu opvolgen en indien nodig zo snel mogelijk bijsturen.”
Persoonlijke impact op de medewerkers
“De coronacrisis heeft een enorme impact gehad op onze werking” vervolgt Luitenant André Van Cauter. “Dagelijks waren hier heel wat mensen voltijds mee bezig. Zo waren er iedere dag meerdere vrachtwagens van ’s ochtends tot ’s avonds laat op de baan voor de verdeling van persoonlijke beschermingsmiddelen (schorten, mondmaskers, gezichtsschermen,…).”
“We hebben ook noodmortuaria opgezet op plaatsen waar de gewone mortuaria de toevloed van slachtoffers niet meer aankonden. En ook bij de grenscontroles zorgden we voor de nodige infrastructuur. In de woonzorgcentra was er voortdurend personeel actief om de zieke mensen te begeleiden, hun persoonlijke bezittingen te verhuizen, een scheiding te maken tussen de besmette en niet-besmette bewoners van het woonzorgcentrum, de centra te ontsmetten met verstuivers en speciale desinfecterende middelen, enz.”
“Ook de persoonlijke impact op onze mensen was groot. Zo moesten we op een bepaald moment in een woonzorgcentrum vijftien kamers leegmaken van overleden slachtoffers. Met al die persoonlijke spullen konden we een volledige kantine vullen. Dat raakt je natuurlijk als mens.”
2 – De brandweer
Getraind om met risico’s om te gaan
“Bij het begin van de coronacrisis hebben we onze oefeningen en opleidingen stopgezet en beperkten we het aantal samenkomsten”, opent Katrien De Maeyer, Brandweer Zone Rand. “Enkel de interventies bleven behouden. Maar ook daar evalueerden we hoe we deze zo veilig mogelijk konden laten plaatsvinden. Door de crisis heen hebben we ons zo regelmatig moeten aanpassen. Op een bepaald ogenblik beseften we dat de situatie nog lange tijd zou duren. Daarom beslisten we om niet langer bij iedere verandering te schakelen, maar meer in te zetten op hoe we moeten omgaan met het risico COVID-19. Als brandweer zijn we nu eenmaal getraind om met risico’s om te gaan.”
Samenwerken en elkaar ondersteunen
“In tegenstelling tot Kapitein De Maeyer werken we in ons zone vooral met beroepsbrandweerlieden, en niet met vrijwilligers”, vult Bert Brugghemans, Brandweer Zone Antwerpen, aan. “De uitdaging bij ons was dat onze mensen moesten blijven werken in kazernes waar ze soms vrij kort op elkaar zitten. We hebben daarom geprobeerd om de afstand in de kazerne zo veel mogelijk te vergroten en veiligheidsmaatregelen te nemen, zonder ons operationeel werk in het gedrang te brengen.”
“Tijdens de crisis hebben we geen enkele dag onze activiteiten moeten staken doordat we als zones elkaar ondersteunen en nauw samenwerken. Het is trouwens belangrijk om te weten dat de brandweer in Vlaanderen maar liefst 70% van het ziekenwagentransport verzorgt. Een groot deel van die mensen zijn vrijwilligers. Dat wordt vaak onderschat, want zij hebben echt in de frontlinie gestaan tijdens deze crisis. Door de enorme toename van het aantal ziekentransporten hebben zij een ongelofelijke inspanning geleverd.”
“Bovendien is de brandweer ongelofelijk sterk in het oplossen van problemen die nog niemand kent of waar nog geen oplossing voor bestaat. In het afgelopen jaar hebben we dat nogmaals bewezen door in de acute fase als eerste bepaalde taken op ons te nemen die later dan door anderen werden overgenomen. Een goed voorbeeld is de decentrale verdeling van de eerste mondmaskers over heel Vlaanderen in het begin van de eerste lockdown.”
Helpen zit in het DNA
“Tijdens de lockdown zaten veel van onze vrijwilligers thuis, wat er – met toestemming van hun werkgevers – voor zorgde dat zij enorm beschikbaar waren. Het zit nu eenmaal in hun DNA om te willen helpen. Onze mensen waren dan ook meteen bereid om bij te springen voor onder meer de verdeling van mondmaskers en het transport van zieken.”
“We hebben onze operationaliteit kunnen garanderen omdat alle manschappen hun verantwoordelijkheid hebben genomen. Ieder van hen is een belangrijke schakel in de hulpverlening. Die verbondenheid is typerend voor de brandweer. Het valt onze vrijwilligers dan ook zwaar dat we momenteel na een interventie niet kunnen napraten in de kantines. Toch blijven zij iedere dag doen wat er van hen verwacht wordt”, besluit De Maeyer.
3 – Noodcentrale 112
Afstappen van roterende teams
“Door COVID-19 dienden we bij de Noodcentrale 112 Oost-Vlaanderen in het voorjaar van 2020 af te stappen van ons flexibel systeem van roterende teams”, vertelt diensthoofd Sofie Vanhoutte. “Elke operator en ploegleider werd gekoppeld aan een vaste ploeg.Vooral tijdens de eerste golf leerden we elke dag bij over het virus en moesten bijgevolg de richtlijnen en protocollen ook telkens worden aangepast.”
“We werden hier maximaal in ondersteund door de medische directie. Er was regelmatig crisisoverleg, zowel op dienst- als op provinciaal niveau. Alle medewerkers van de noodcentrale moesten zichzelf elke dag opnieuw ‘uitvinden’ om dezelfde dienstverlening te kunnen bieden binnen de beperkingen van de richtlijnen.”
Heel wat angst en onwetendheid
“We werkten maximaal samen met dezelfde personen in een ploeg, zeg maar onze ‘bubbel’ op het werk”, verduidelijkt operatorMatthias Suykerbuyk. Zo werd vermeden dat we contact hadden met te veel verschillende personen. Daarnaast werd COVID-19 al snel een deel van ons werk. Patiënten hadden steeds vaker klachten aan de luchtwegen en symptomen zoals hoesten en koorts. Samen met het aantal besmettingen zagen we dus ook het aantal oproepen waar COVID-19 de oorzaak was, stijgen.”
“Door de lockdown werden we veel minder geconfronteerd met verkeersongevallen, fracturen, cardiale problemen, enz”, vult operator Lut De Smet aan. “Hierbij stelde de burger soms de vraag of het omwille van COVID-19 niet gevaarlijk was om naar de spoedopname te worden getransporteerd. Er was heel wat angst en onwetendheid. Gelukkig konden mensen met al hun vragen terecht bij de infolijn voor corona.”
Protocollen voor COVID-19
Suykerbuyk: “Nieuwe protocollen zorgen er voor dat we de hulpvrager snel kunnen helpen en gepaste tips kunnen geven in afwachting van de ziekenwagen. We zijn steeds alert voor alle verschillende symptomen, want niet elke besmette persoon weet of hij of zij effectief besmet is. Daarnaast bevragen we bijvoorbeeld ook actief of mensen (vermoedelijk) besmet zijn of in thuisquarantaine zitten.”
“Deze richtlijnen zorgen ervoor dat de hulpverleners die we ter plaatse sturen zich kunnen beschermen en veilig hun werk kunnen doen. Het doel van de richtlijnen is vooral dat we dezelfde snelle en kwalitatieve hulp blijven bieden. Bij het telefonisch begeleiden van een reanimatie bijvoorbeeld, geven we de beller instructies om zichzelf te beschermen en toch levensreddende handelingen uit te kunnen voeren in afwachting van de hulpdiensten.”
De Smet: “Nooit heb ik een grotere evolutie gekend bij de Noodcentrale 112 dan de laatste tien jaar: alles werd gedigitaliseerd, er kwam een app, er werden nieuwe medische protocollen opgesteld, enz. Voor de brandweerinterventies werd een handboek aangemaakt waardoor steeds de juiste middelen werden uitgestuurd en ook voor de noodplanning werden richtlijnen opgesteld waarop we ons moeten vastpinnen voor het geval we te maken krijgen met de ontplooiing van een medisch interventieplan en/of een fase in de noodplanning.”
App 112
De app 112 België is de officiële app voor de Belgische nooddiensten. Via de app kan je een noodoproep doen via een eenvoudige keuze tussen hulp van een ziekenwagen, de brandweer of de politie. Als je de app gebruikt, krijgen de operatoren automatisch een betere indicatie van uw locatie en zien ze eventuele medische informatie die u hebt ingevuld tijdens de registratie. De app heeft nog verschillende andere voordelen die je terugvindt op de website 112.be.
Optimale samenwerking
De afzonderlijke diensten hebben niets dan lof voor hun toegewijd personeel en benadrukken de optimale onderlinge samenwerking.
Johan Boydens – Civiele Bescherming
Door COVID-19 kwam er een enorme extra workload bij voor de Civiele Bescherming, terwijl we eigenlijk al onderbemand waren. Gelukkig zorgde de lockdown ervoor dat er in het heetst van de strijd minder andere interventies nodig waren. Maar we hebben vooral kunnen rekenen op onze flexibele en toegewijde werkkrachten. Ook konden we terugvallen op onze vrijwilligers die zich zeer actief hebben ingezet. Hierdoor hebben we zowat alle taken die er op ons afkwamen tijdig en zonder al te grote problemen kunnen uitvoeren. Maar dit heeft toch wel aangetoond dat voldoende personeel echt wel nodig is om te kunnen bijschakelen. Daarnaast hadden we al langer een nauwe samenwerking en veel overleg met andere betrokken diensten, zoals de politie, brandweer, de noodcentrale en noodplanningsdiensten. Die reeds bestaande banden en structuren zijn zeker een troef geweest tijdens deze crisis. We stonden dagelijks met elkaar in contact via de provinciale veiligheidscellen, waardoor op het terrein alles zeer vlot verlopen is.
Bert Brugghemans – Brandweer
Dankzij de reeds bestaande dagelijkse samenwerking met de mensen van de Civiele Bescherming en de noodcentrale konden we ook tijdens de coronacrisis elkaar gemakkelijk en flexibel aanvullen, ieder vanuit zijn sterkte uiteraard. Het Netwerk Brandweer vormde bovendien al een structuur waarmee we kunnen samenwerken met andere zones, maar tegelijk ook in overleg kunnen gaan met de federale overheid. Dat bleek het afgelopen jaar een grote meerwaarde. Zeker het opstellen van een logistieke expertengroep, samen met defensie en de Civiele Bescherming, vind ik een sterke verwezenlijking. Terwijl het leger en de Civiele Bescherming eerder op grote schaal werkten, kon de brandweer dankzij de goede spreiding van haar kazernes het decentrale deel op zich nemen.
Sofie Vanhoutte – Noodcentrale 112
Tijdens de eerste en tweede golf heeft het Rode Kruis extra ziekenwagens georganiseerd om de reguliere ziekenwagendiensten binnen de Dringende Geneeskundige Hulpverlening te ondersteunen. Daarnaast hebben wij vanuit de noodcentrale maximaal proberen tegemoet te komen aan de noden van hulpverlener-ambulanciers, brandweerpersoneel, MUG-verpleegkundigen en artsen door een doorgedreven bevraging te doen naar besmettingsgevaar, en dit ook steeds mee te geven zodat zij zich konden organiseren om veilig te interveniëren. Daarnaast was er ook op directieniveau een goede samenwerking met de federale diensten van de gouverneur, de medische directie en de expert ICM verbonden aan de provinciale diensten van de federale gezondheidsinspecteur.