De ‘behavioral finance’ injecteert de kennis over hoe de mens in elkaar steekt in de modellen van de klassieke economie en beleggingsleer. Deze beleggingspsychologie stelt vast dat er een serieuze mismatch is tussen hoe ons brein tot stand is gekomen en werkt, en hoe financiële markten werken. Bart Abeloos, Chief Economist bij Crelan, legt uit.
“Ons brein heeft een zeer lange evolutionaire geschiedenis”, vertelt Abeloos. “Veel mechanismen en shortcuts zijn daarom gericht op overleven en het minimaliseren van inspanningen om tot beslissingen te komen. ‘Kan ik nog snel de straat oversteken als het licht op rood springt’ – dat soort beslissingen. Die instinctmatige manier van beslissen vloekt met de financiële markten, maar ze blijft wel heel krachtig en neemt dus vaak de bovenhand – ook wanneer we in aanraking komen met moderne en heel belangrijke beslissingen met grote gevolgen op lange termijn. Het belang van geld verlaagt zelfs de kwaliteit van onze beslissingen. Men heeft vastgesteld dat geldbeslissingen tot een verhoogde activiteit leiden in de nucleus accumbens, het hersencentrum dat sterk actief is bij onder meer verlangen, passie, bevrediging, verliefdheid en verslaving.” Volgens Abeloos is er sprake van vijf mechanismen die onze beleggingsbeslissingen bemoeilijken:
1. Bevestigingsvooroordelen
“We zoeken steeds informatie die onze opinie bevestigt in plaats van ontkracht. We luisteren naar mensen met wie we het eens zijn. Indicaties dat we het bij het verkeerde eind hebben trachten we onder de mat te vegen of we worden kwaad op wie met dat nieuws aankomt.”
2. Kuddegedrag
“We zijn voorgeprogrammeerd om de kudde te volgen. We voelen ons daarom comfortabel als we op de consensus zitten. Bij beleggingen loont het echter net vaak om tegen de consensus in te gaan. Anders zal je nooit de markt kunnen overtreffen of zal je makkelijk op sleeptouw worden genomen door beleggingshypes.”
3. Storytelling
“We laten ons makkelijk meeslepen door verhalen die onze blik op de realiteit verstoren. We geven daarbij een groter gewicht aan verhalen, scenario’s en uitkomsten die zeer zeldzaam zijn en een hoge impact hebben. Evolutionair gezien hadden die immers het grootste belang. Doemverhalen hebben ons hierdoor direct beet, terwijl het saaie verhaal van meerwaardecreatie op lange termijn op de beurs ons minder interesseert. De laatste jaren, met een pandemie, een energiecrisis en een oorlog, werd onze ergste vrees vaak bevestigd, maar dat mag niet het laatste woord hebben.”
Onze instinctmatige manier van beslissen vloekt met de vereisten van de financiële markten. Meer specifiek kunnen we vijf mechanismen definiëren die onze beleggingsbeslissingen bemoeilijken.
4. Overmoed
“Om dingen te bereiken, is vaak overmoed nodig: een eigen zaak starten, je liefde verklaren,… Bij financiële zaken wordt dit echter een brandversneller. Wanneer overmoed leidt tot een overmatig vertrouwen in je eigen kunnen kan dat schadelijk zijn. Iedereen denkt bijvoorbeeld te kunnen inschatten wanneer ze best in of uit de markt gaan. Onderzoek heeft echter al voldoende bewezen dat markttiming niet systematisch werkt.”
5. Verliesaversie
“De pijn van verlies voelt twee tot tweeënhalf keer zo sterk aan als het genot van winst. Die asymmetrie zorgt ervoor dat we excessief verlies proberen te voorkomen, en dat daarmee eigenlijk net waarschijnlijker maken. Onze vrees voor koersschommelingen – die soms hevig en langdurig kunnen zijn – kan zo verlammend werken dat we niet aan beleggen toekomen. Zo vermijden we dat we ooit negatieve rendementen zien, maar tegelijk zetten we de deur wijd open voor koopkrachtverlies van ons spaargeld op lange termijn. Het vermijden van elke vorm van risico is een illusie. Je zal dus een afweging van risico’s moeten maken, en streven naar een diversificatie van spaar- en beleggingsvormen om die risico’s in te dekken.”
Hoe kunnen we deze mechanismen volgens u counteren?
“Professionele beleggers zijn niet immuun voor dit alles, maar ze zijn zich bewust van deze mechanismen en hanteren een heel arsenaal aan technieken om hiermee om te gaan. Zo is professioneel beleggen sterk procesgedreven, volgt men een nauw beschreven beleggingsstrategie, werkt men in een team waar men elkaars overtuigingen uitdaagt en is er een strikte risicomonitoring. Bij retailbeleggers is dat veel minder het geval, waardoor zij een groter risico lopen om zich te laten beïnvloeden. Toch hebben zij ook troeven, die ze helaas te weinig gebruiken. Zo hebben ze veel meer tijd om een lange beleggingshorizon uit te spelen omdat ze – in tegenstelling tot professionele beleggers – niet regelmatig verantwoording moeten afleggen over hun rendement. Daarnaast kunnen ze ook ‘onverschilliger’ zijn ten opzichte van hun beleggingen. Hierdoor kunnen ze een zekere afstand bewaren en vermijden ze dat ze zich laten meeslepen. Als je weet dat het nemen van beleggingsbeslissingen mentaal zo inspannend is, zorg je er best voor dat je er zo weinig mogelijk moet nemen. Dat kan door je beleggingen te automatiseren en planmatig aan te pakken, bijvoorbeeld via een beleggingsplan. Het beleggen van een vast maandelijks bedrag helpt je om heel wat van bovenstaande mechanismen te vermijden en heeft zo een balancerend effect. Daarnaast vraag je best raad bij een sparringpartner zoals je Crelan- of AXA Bank-agent die je bij de les houdt, je helpt om je beleggingsdoelen voor ogen te houden en vanop een afstand naar jouw beleggingen kan kijken.”